Miejska Biblioteka Publiczna

Gorzkie żale to z jednej strony zbiór charakterystycznych dla Julii Hartwig motywów, z refleksją nad skomplikowaniem ludzkiej natury i istotą poezji na czele, ale równocześnie, być może przede wszystkim, świadectwo doświadczeń granicznych, choroby, śmierci, ułomnej cielesności.

"Dzienniki" Anny Kowalskiej to zapiski autorki po latach pamiętanej głównie ze względu na jej wieloletnią i burzliwą przyjaźń z Marią Dąbrowską. Pisarki poznały się podczas wojny, a po śmierci męża Anny, profesora filologii klasycznej Jerzego Kowalskiego, i towarzysza życia Marii, Stanisława Stempowskiego, zamieszkały razem w Warszawie. Przeżyły wspólnie ponad dwadzieścia lat. Czy Kowalska chciała, żeby jej "Dzienniki" zostały opublikowane? Sama ogłaszała ich fragmenty w "Twórczości", można zatem założyć, że liczyła się z ich publikacją po swojej śmierci, od której wkrótce minie czterdzieści lat. Do lektury "Dzienników" Kowalskiej przygotowały nas już niejako diariuszowe notatki Marii Dąbrowskiej. Otrzymaliśmy więc teraz podwójne zwierciadło, w którym przeglądają się obie pisarki, a spoza nich wyłania się jedna z najburzliwszych i najbardziej bolesnych epok naszej współczesnej historii. Przyznaje to sama Kowalska: "Lektura własnych Dzienników jest czymś szokującym. Jeśli ocaleją i ktoś przeczyta Dzienniki moje i Maryjki, będzie miał relację dwu prawd, a może i więcej, bo pisząc, nigdy się nie wie, z czym się piszący mimowolnie zdradza, jakiego materiału przeciw sobie, przeciw swojemu widzeniu, swojemu pragnieniu dostarcza prokuratorom, psychiatrom, politykom. Najbardziej zależy mi na przedstawieniu przeciwprawdy".

Młoda Żydówka z Lublina, dziewczyna z dobrego domu, od niedawna szczęśliwa mężatka, już na początku wojny zostaje wyrwana z bezpiecznego świata, w którym się wychowała. Doświadcza koszmaru getta lubelskiego i warszawskiego, uwięzienia przez gestapo, utraty najbliższych. przechodzi przez piekło strachu, okrucieństwa, poniżenia, odkrywając przy tym, jak kruche jest to wszystko, co stanowi o człowieczeństwie. Mimo, że udaje jej się przetrwać, życie nie jest już dla niej darem, staje się wyrokiem, samotną pokutą pamięci. Wstrząsające świadectwo Anny Langfus, francuskiej pisarki polskiego pochodzenia, oprócz wybitnych walorów literackich wyróżnia także perspektywa: ofiary, ale i współsprawcy, uczestnika i obserwatora, okrutnego tak samo dla innych, jak i dla siebie.